De Peelrandbreuk
Ongeveer 400 miljoen jaar geleden ontstond de Peelrandbreuk in het Paleozoïcum. Door de beweging in de aarde lag Nederland op het zuidelijk halfrond; in de omgeving van het zuidelijk deel van het huidige Argentinië.
Zichtbaar Actief
Door de verschuivingen van ons aardoppervlak (platentektoniek) verplaatst de aardkorst zich, waardoor de ligging van landen verandert en bergen en oceanen ontstaan. Dit proces, dat miljoenen jaren duurt, vormt het aardoppervlak. Maar het zorgt ook voor spanningen en veroorzaakt scheuren ofwel geologische breuken. Deze komen over de hele wereld voor, ook in Oost-Brabant.
Geologische breuken zijn in verschillende mate actief. Op zo’n actief moment verschuiven twee tektonische platen verticaal en (in mindere mate) horizontaal ten opzichte van elkaar. Een aardbeving is het gevolg: platen bewegen schoksgewijs omhoog, omlaag of langs elkaar. Ook de peelrandbreuk is een actieve breuk; denk maar aan de aardbeving op 13 april 1992.
De Peelrandbreuk begint in het Rijndal en loopt globaal in noordwestelijke richting uit naar de Doggersbank in de Noordzee. Boven de grond is deze breuk herkenbaar aan een aantal unieke eigenschappen:
- hoogteverschillen of terreintreden
- waterdichte verticale schermen
- grondwater en wijst
- natuur met zeldzame planten en veengebieden
Hoogteverschillen of terreintreden
Doordat de Peelrandbreuk beweegt en onder de grond verschuift, zijn er een aantal bijzondere kenmerken aan deze breuk toe te schrijven. Een opvallende eigenschap zijn de hoogteverschillen, die door de vorming van het landschap alleen nog maar te zien in de vorm van de terreintreden.
Die terreintreden ofwel de overgang van het hoger naar het lager gelegen deel (van de horst naar de slenk) van de Peelrandbreuk maken het landschap, door invloed van wind en water, glooiend.
Op de kaart zie je dat de Peelrandbreuk niet bestaat uit een barst in de aarde, maar dat het een complex barsten- en breukensysteem is. In het centrale gebied is één breuk die duidelijk meer dan de beschreven eigenschappen bezit.
Waterdichte verticale schermen
Een andere bijzondere eigenschap is het verticaal, nauwelijks waterdoorlatend scherm. Doordat de breuken ten opzichte van elkaar verschuiven, ontstaat er een voor water bijna ondoorlatende laag die de boel als het ware dichtsmeert. Ter plekke van de breuk ontstaat daardoor dat verticale, bijna waterdichte scherm.
Ten westen van de Peelrandbreuk zakt de bodem en ten oosten stijgt deze. De hoger gelegen delen heten de horsten, de lagere gedeelten zijn de slenken. Onder de grond kunnen watersprongen zitten van veertig meter en (op grotere diepten) meer. Dit zie je terug door de afzettingen van de verschillende lagen grind en zand.
Grondwater
De terreintrede en het bijna waterdichte verticale scherm zorgen ervoor dat het regenwater dat de grond intrekt op het oostelijk hoge deel (horst) niet kan wegstromen. Het wordt geblokkeerd door het scherm. Daardoor is dit hoger gelegen deel aanzienlijk natter als gevolg van de hogere grondwaterstand.
Op de hogere en natte gronden werden vroegere boerderijen, hoeven en huizen van landeigenaren omgraven door een gracht. Met als doel het beschermen van de gebouwen en hun bewoners. Door de hoge grondwaterstanden waren deze grachten altijd gevuld met water.
Het grondwater aan de hoge en natte oostelijke kant van de Peelrandbreuk sijpelt weg over de rand van de breuk naar het lagere westelijk gelegen deel (slenk). In de zone van de Peelrandbreuk komt dit water op sommige plekken nog aan het aardoppervlak.
Dit grondwater komt van grote diepte, heeft heel lang in de grond gezeten en een lange afstand afgelegd. Daardoor voert het vele mineralen en stoffen met zich mee tot die bij de breuk aan de lucht worden blootgesteld. De lucht mengt met het water, de meegenomen stoffen oxideren en kleuren het grondwater rood-oranje. Deze wijst is voor de Peelrandbreuk een zeer opvallend en kenmerkend verschijnsel.
Natuur
Met name na de laatste ijstijden werd het klimaat gunstiger voor begroeiing op de Peelrandbreuk. Door de natte omstandigheden – het water kon immers niet weg – ontstond door overvloedige begroeiing een veengebied, ofwel De Peel op de grens van Oost-Brabant en Limburg.
Veen is voornamelijk in De Peel gevormd, in de Maashorst is dit aanzienlijk minder. In de middeleeuwen tot begin 1900 is in de Peel veel turf gestoken om huizen te verwarmen. Het pakket veen dat hierop is ontstaan was op sommige plaatsen acht meter dik.
Veengebieden houden van natte omstandigheden en regenwater. In de gemeente Uden is dit verschijnsel nog altijd duidelijk zichtbaar: er groeien veel zeldzame planten en orchideeën daar waar het grondwater vlak voor de Peelrandbreuk aan het oppervlak komt.
Door de grote verschillen in bodemlagen ten westen en oosten van de Peelrandbreuk zie je aan de oostzijde meerdere grindwinningen. Ten westen van de breuk is het landschap aanzienlijk droger en de regen die op de grond valt, kan gemakkelijk dieper in de bodem zakken. Hier zie je meer zandverstuivingen en planten die niet zoveel water nodig hebben.
De uiterlijke verschillen zijn in de loop der tijd nauwelijks nog zichtbaar door de aanleg van wegen, landbouw en stedelijke ontwikkeling. Het grind dat ooit door de zee en later door de Maas hiernaartoe is gebracht, ligt enkele meters onder het maaiveld en is door het baggeren met zandzuigers makkelijk te winnen. Dat grind wordt gebruikt als bouwmateriaal voor huizen.
Contact
Jon Mensink
E info@avallo.nl
T +31620267407
Michiel van Bakel
E info@michielvanbakel.nl
T +31628724262
michiel van bakel
